Insurekcja kościuszkowska
Insurekcja kościuszkowskaInsurekcja kościuszkowska –
polskie
powstanie
narodowe przeciw
Rosji
i
Prusom
w
1794
. GenezaPo klęsce
wojny polsko-rosyjskiej
w
1792
terytorium
Rzeczypospolitej
było okupowane przez
wojska rosyjskie
. Władze
konfederacji targowickiej
pod dyktando
posła rosyjskiego
przeprowadziły likwidację dzieła
Konstytucji 3 Maja
. Wojska rosyjskie dokonywały wielu grabieży, połączonych z represjami politycznymi. Nastąpiło załamanie gospodarcze i finansowe państwa.
Upadło siedem największych banków warszawskich
, łącznie z domem bankowym
Piotra Fergussona Teppera
. Potęgowała się drożyzna żywności. Targowiczanie wprowadzili
cenzurę
, zakazując wyrażania opinii krytycznych wobec rządów konfederacji targowickiej i
Katarzyny II
(tytułowanej oficjalnie "Najjaśniejszą Imperatorową") oraz jej czeladzi wojskowej i cywilnej. Zlikwidowano proreformatorskie tytuły prasowe. W księgarniach przeprowadzano
spisy książek zakazanych
. Nastąpiło przerwanie kontaktów kulturalnych z
Europą Zachodnią
. Zmuszono do wyjazdu ze stolicy posła
francuskiego
Marie Louisa Descorchesa
. Policja represjonowała najmniejszy objaw sympatii dla
rewolucji francuskiej
. Społeczeństwo polskie przeprowadziło bojkot towarzyski
Rosjan
- np. dowódca wojsk rosyjskich w Warszawie gen.
Michaił Kachowski
nie mógł zorganizować balu, ponieważ damy polskie odmówiły przyjęcia zaproszeń. W
1793
sejm grodzieński
przeprowadził
II rozbiór Polski
. W tym czasie wpływowa na dworze Katarzyny II frakcja Zubowów parła do ostatecznej likwidacji państwa polskiego przez sprowokowanie powstania. W grudniu
1793
zwolennika zachowania Rzeczypospolitej jako
protektoratu
rosyjskiego posła
Jakoba Sieversa
zastąpił
Osip Igelström
. Zabronił on noszenia
Orderu Virtuti Militari
oraz publikowania ustaw sejmu grodzieńskiego bez uprzedniego ocenzurowania ich w ambasadzie rosyjskiej. W ogóle nie został też on przedstawiony
Stanisławowi Augustowi
jako nowy przedstawiciel Rosji. Igelström rozbudował policję w Warszawie, na czele której stanął Karol Bauer. Opłacał całą rzeszę agentów, którzy penetrowali środowiska rzemieślnicze, sklepy, kościoły, przeniknęli także na dwór królewski. Sprzysiężenie przedpowstańcze
11 listopada
1793
Kościuszko spotkał się w
Podgórzu
pod
Krakowem
z przedstawicielami sprzysiężenia krajowego, gdzie omówił plany przebiegu powstania. Spisek zawiązał się wiosną
1794
na emigracji i w kraju. Ośrodkiem emigracji przedpowstańczej była
Saksonia
(
Drezno
i
Lipsk
), gdzie
Ignacy Potocki
,
Hugo Kołłątaj
i
Tadeusz Kościuszko
zawiązali sprzysiężenie. Uznano konieczność ustanowienia dyktatury wojskowej i powierzenie jej Kościuszce. Do sprzysiężenia w kraju przystąpili dawni członkowie
Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej
z czasów
Sejmu Czteroletniego
, przeważnie
masoni
. Przedstawiciele prawicy spisku krajowego byli zwolennikami odrodzenia Rzeczypospolitej z czasów konstytucji 3 maja, dążyli do przeprowadzenia powstania tylko siłami wojska, bez powoływania pod broń mieszczan i chłopów. Prawicę reprezentowali:
Ignacy Działyński
, Andrzej Kapostas,
Michał Kochanowski
,
Michał Wulfers
,
Stanisław Wojczyński
,
Ignacy Wyssogota Zakrzewski
,
Feliks Łubieński
,
Józef Wybicki
,
Piotr Potocki
, Aleksander Linowski. Lewicę, która w czasie powstania przekształci się w
jakobinów polskich
, reprezentowali zwolennicy działań radykalnych m.in.
Józef Zajączek
i
Jakub Jasiński
. W styczniu Kościuszko przeprowadził w
Paryżu
rozmowy sondażowe z przedstawicielem rządu
żyrondystów
, rysując przed nim wizję radykalnych zmian społeczno-politycznych w Polsce po wybuchu powstania. Zabiegi o pomoc francuską niczego jednak nie dały.
21 lutego
1794
Rada Nieustająca
na polecenie posła rosyjskiego Igelströma uchwaliła redukcję wojska Rzeczypospolitej o połowę oraz przymusowy werbunek zredukowanych do wojska rosyjskiego i pruskiego. Była to wyraźna prowokacja, która spowodowała wybuch powstania[1]. WybuchInsurekcja[2] rozpoczęła się
12 marca
1794
, gdy generał
Antoni Madaliński
odmówił poddania się redukcji
I Wielkopolskiej Brygady
Kawalerii Narodowej
i na jej czele wyruszył z
Ostrołęki
w kierunku
Krakowa
. Zakończyła się
16 listopada
1794
, gdy ostatnie oddziały powstańcze skapitulowały przed
Rosjanami
w
Radoszycach
. Jednak walki wciąż trwały do połowy grudnia w
Wielkopolsce
i na
Kujawach
. Jednak za oficjalną datę rozpoczęcia insurekcji uznaje się
24 marca
. Około godziny 10 na
rynku krakowskim
pojawił się
Tadeusz Kościuszko
, po czym odczytano akt powstania oraz Kościuszko złożył przysięgę: Ja, Tadeusz Kościuszko, przysięgam w obliczu Boga całemu Narodowi Polskiemu, iż powierzonej mi władzy na niczyj prywatny ucisk nie użyję, lecz jedynie jej dla obrony całości granic, odzyskania samowładności Narodu i ugruntowania powszechnej wolności używać będę. Tak mi Panie Boże dopomóż i niewinna męka Syna Jego.
Akt powstania nadawał Kościuszce tytuł
Najwyższego Naczelnika Siły Zbrojnej Narodowej
i składał w jego ręce całkowitą władzę. Poważnym problemem stało się rozbudowanie szczupłych dotychczas wojsk powstańczych. Kościuszko wydał uniwersał, zgodnie z którym z każdych 5 domów miał się stawić rekrut pieszy wyposażony w karabin, pikę lub siekierę. W przeciągu najbliższych dwóch tygodni miano też uzbroić ludność w wieku od 18 do 28 lat. Pobór do wojska przebiegał jednak z oporami i na terenie województwa krakowskiego nie udało się osiągnąć spodziewanej liczby 10 tysięcy żołnierzy. Były również ogromne trudności z uzbrojeniem, dlatego też rozpoczęto formowanie oddziałów
kosynierów
, uzbrojonych w piki i osadzone na sztorc
kosy
. Kalendarium powstania
Michał Stachowicz
, Wprowadzenie do Krakowa 12 rosyjskich armat zdobytych pod Racławicami Chorągiew grenadierów krakowskich Kościuszko pada ranny w bitwie pod Maciejowicami
Tomasz Wawrzecki
po pojmaniu Kościuszki zostaje dyktatorem powstania, a de facto ostatnim przywódcą suwerennej Rzeczypospolitej Obojga Narodów. -
24 marca
1794
nastąpił wymarsz korpusu Kościuszki w kierunku
Kielc
.
-
4 kwietnia
1794
pod
Racławicami
wojska powstańcze pod wodzą samego Kościuszki stoczyły zwycięską bitwę z wojskami rosyjskimi dowodzonymi przez generała majora
Aleksandra Tormasowa
.
- Z militarnego punktu widzenia zwycięstwo pod Racławicami było jedynie epizodem wojny polsko-rosyjskiej i nie zostało w pełni wykorzystane. Kościuszko nie zdołał rozbić korpusu
Fiodora Denisowa
i oczyścić
Małopolski
z wojsk rosyjskich. O wiele ważniejsze było natomiast znaczenie moralne bitwy – Polacy nabrali wiary w możliwość zwycięstwa, a powstanie rozszerzyło się na inne rejony kraju.
-
5 kwietnia
1794
Kościuszko ogłosił w obozie pod
Słomnikami
Raport narodowi polskiemu o zwycięstwie pod Racławicami.
-
6 kwietnia
1794
Kościuszko założył obóz pod
Bosutowem
,
województwo ruskie
przystąpiło do powstania.
-
7 kwietnia
1794
miało miejsce wprowadzenie do Krakowa 12 rosyjskich armat zdobytych pod Racławicami.
-
8 kwietnia
1794
Kościuszko mianuje
Bartosza Głowackiego
chorążym
regimentu grenadierów krakowskich.
-
16 kwietnia
1794
w
Szawlach
na
Żmudzi
ogłoszono akt powstania Wielkiego Księstwa Litewskiego.
-
17 kwietnia
1794
wybuchła
insurekcja warszawska
. Pospólstwo warszawskie pod wodzą
Jana Kilińskiego
wypędziło garnizon rosyjski ze stolicy. Dokonano szturmu ambasady rosyjskiej, gdzie przejęto materiały potwierdzające pobieranie rosyjskiej pensji przez czołowe postacie polityki.
Ignacy Wyssogota Zakrzewski
został prezydentem stolicy.
-
18 kwietnia
1794
Kościuszko wydał w obozie pod Bosutowem Odezwę za włościanami o ulgę w pańszczyźnie i ludzkie z tymiż obchodzenie się.
-
19 kwietnia
1794
w Warszawie utworzona została
Rada Zastępcza Tymczasowa
.
-
24 kwietnia
1794
w Warszawie powstał
klub jakobinów polskich
.
-
23 kwietnia
1794
wybuchła insurekcja w
Wilnie
, którą dowodził
Jakub Jasiński
. Ogłoszono Akt Powstania Narodu Litewskiego. Powstanie odniosło sukces. W czasie wydarzeń wileńskich zginęło 3 Polaków i 20 Rosjan. Pojmano wielu rosyjskich jeńców, których zgromadzono w
kościele św. Kazimierza w Wilnie
.
-
24 kwietnia
1794
w Wilnie powstała
Rada Najwyższa Rządowa Litewska
.
-
25 kwietnia
1794
w Wilnie został osądzony i powieszony publicznie
hetman wielki litewski
Szymon Kossakowski
. Kościuszko założył obóz w
Igołomii
.
-
30 kwietnia
1794
szlachta
sandomierska
ogłosiła w
Nowym Korczynie
przystąpienie do powstania.
-
3 maja
1794
Rada Najwyższa Rządowa Litewska mianowała gen. Jakuba Jasińskiego naczelnym komendantem wojska litewskiego.
Katarzyna II
mianowała
Nikołaja Repnina
wodzem naczelnym wojsk rosyjskich wysłanych dla stłumienia powstania.
-
5 maja
1794
Kościuszko założył warowny obóz pod
Połańcem
. Tu Naczelnik oczekiwał dywizji wielkopolskiej i dywizji wołyńskiej, którymi z woli żołnierzy dowodził ppłk
Jan Grochowski
(razem ok. 6600 żołnierzy). Po połączeniu z dywizjami Grochowskiego, Kościuszko planował rozbicie korpusu wojsk rosyjskich gen.
Fiodora Denisowa
. Denisow z kolei, starał się nie dopuścić do połączenia wojsk polskich. 13 maja Rosjanie zaatakowali wojsko Kościuszki pod Połańcem ale zostali odparci. Oba wojska nadal się obserwowały.
-
7 maja
1794
Kościuszko wydał w Połańcu uniwersał regulujący powinności gruntowe włościan i zapewniający dla nich skuteczną opiekę rządową, bezpieczeństwo własności i sprawiedliwość w komisjach porządkowych. Akt ten, zwany
uniwersałem połanieckim
, stanowił uwieńczenie wielu rozporządzeń i proklamacji wydanych przez Kościuszkę w sprawie chłopskiej od chwili rozpoczęcia powstania.
-
8 maja
1794
doszło do rozruchów
pospólstwa
.
-
9 maja
1794
powieszeni zostali publicznie w Warszawie przywódcy Targowicy skazani na karę śmierci przez sąd kryminalny:
biskup inflancki
Józef Kossakowski
,
hetman wielki koronny
Piotr Ożarowski
, marszałek
Rady Nieustającej
Józef Ankwicz
,
hetman polny litewski
Józef Zabiełło
.
-
10 maja
1794
powstała
Rada Najwyższa Narodowa
– rząd powstańczy.
-
16 maja
1794
król Prus
Fryderyk Wilhelm II
ogłosił przystąpienie do walki z powstaniem. W nocy dywizje Jana Grochowskiego przekroczyły Wisłę pod Annopolem i ruszyły do Połańca. Denisow zdając sobie sprawę, że nie zapobiegnie połączeniu się wojsk polskich, wycofał się do Szczekocin, gdzie zbierały się wojska pruskie pod dowództwem
Fryderyka Wilhelma II
.
-
19 maja
1794
Kościuszko wyruszył z Połańca w pościg za Denisowem.
-
6 czerwca
pod
Szczekocinami
doszło do kolejnej bitwy wojsk polskich z połączonymi siłami rosyjsko-pruskimi Fiodora Denisowa i Fryderyka Wilhelma II. Po zaciętych walkach Polacy zmuszeni zostali do odwrotu ku Warszawie, a Kościuszko został lekko ranny. Straty polskie były dotkliwe. Poległo 2000 żołnierzy. Zginęli w walce dwaj generałowie:
Józef Wodzicki
i Jan Grochowski. Śmiertelnie ranny został Bartosz Głowacki.
-
8 czerwca
1794
rosyjski korpus gen. Wilhelma Derfeldena zwyciężył Polaków pod wodzą
gen. Józefa Zajączka
w
bitwie pod Chełmem
. Zajączek wycofał się do Lublina a stąd do Warszawy, ścigany przez korpus Derfeldena.
-
15 czerwca
1794
Prusacy zajęli Kraków, poddany przez dowodzącego obroną miasta,
Ignacego Wieniawskiego
.
-
27 czerwca
mieszkańcy
Kurlandii
ogłosili w
Lipawie
przystąpienie do insurekcji. Cesarz
Józef II
wydał
reskrypt
nakazujący wkroczenie armii austriackiej do Rzeczypospolitej.
-
28 czerwca
1794
wieszanie zdrajców, na szubienicach w Warszawie zawiśli pozostali przywódcy
Targowicy
i ludzie posądzani o zdradę:
biskup wileński
Ignacy Massalski
,
kasztelan przemyski
Antoni Czetwertyński
, poseł do
Turcji
Karol Boscamp-Lasopolski
,
szambelan
Stefan Grabowski,
instygator koronny
Mateusz Roguski
, szpieg rosyjski
Marceli Piętka
, adwokat
Michał Wulfers
, instygator sądów kryminalnych Józef Majewski.
-
30 czerwca
1794
korpus austriacki wkroczył do
województwa krakowskiego
,
sandomierskiego
i
lubelskiego
.
-
7 lipca
Austriacy zajęli
Lublin
.
- Od
13 lipca
do
6 września
1794
trwało
oblężenie Warszawy
przez Rosjan i Prusaków. Od północy stolicę blokowały wojska pruskie. Obecny był przy nich król Fryderyk Wilhelm II. Armia pruska liczyła 30 tys. żołnierzy. Od południa Warszawę blokował rosyjski korpus gen.
Iwana Fersena
. Walki toczono na przedpolach stolicy.
-
27 lipca
wojsko pruskie zajęło Wolę bronioną przez gen.
Józefa Zajączka
.
25 sierpnia
po zaciętych walkach Prusacy zdobyli Szwedzkie Górki bronione przez księcia
Józefa Poniatowskiego
. Padł
Wawrzyszew
.
28 sierpnia
załamało się silne natarcie pruskie na olszynę powązkowską bronioną przez
Jana Henryka Dąbrowskiego
wspartego przez Kościuszkę. Był to ostatni wielki szturm na pozycje polskie. Na więcej armii pruskiej nie było już stać. W toku walk na przedpolach Warszawy, wojsko pruskie stopniało do 18 tys. Straciło prawie połowę stanu wyjściowego (!). W nocy z 5 na 6 września, wojska pruskie i rosyjskie odstąpiły od Warszawy. Prusacy odeszli do Wielkopolski a Rosjanie za Pilicę.
-
19
-
20 lipca
1794
korpus rosyjski oblegał Wilno. Miasta bronił gen.
Jerzy Franciszek Grabowski
. Miał do dyspozycji 350 żołnierzy regularnych i ok. 1000 mieszczan uzbrojonych w kosy i piki. Powiadomiony o tym generał rosyjski
Bohdan Fiodorowicz Knorring
, uderzył na miasto. Część mieszkańców w panice uciekła za
Wilię
. Rosjanie zajęli okopy ale nie potrafili zdobyć miejskich bram. Zażarte walki trwały o
Ostrą Bramę
. Wieści o nadciąganiu polskiej odsieczy skłoniły Rosjan do wycofania się. Wilno ocalało. Opisał to Adam Mickiewicz w "Panu Tadeuszu":
- "Która stojąc na świętej Ostrej Bramy szczycie
- Widziała, jak Dejow moskiewski jenerał,
- Wchodząc z pułkiem kozaków już bramę otwierał
- I jak jeden mieszczanin, zwany Czarnobacki,
- Zabił Dejowa i zniósł cały pułk kozacki".
Bitwy i powstania Zobacz teżPrzypisy- ↑
Andrzej Zahorski
, Powstanie kościuszkowskie 1794, w: Stefan Kieniewicz, Andrzej Zahorski, Władysław Zajewski Trzy powstania narodowe,
Warszawa
1992
, s. 17-36
- ↑ Określenie insurekcja jest archaizmem oznaczającym dawniej powstanie, od
łacińskiego
insurrectio, a to z kolei od insurgere czyli buntować się, powstawać przeciw komuś
Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Insurekcja kościuszkowska":
Insurekcja kościuszkowska
Insurekcja kościuszkowska
wojna polsko-rosyjska
Data
12 marca
—
16 listopada
1794
Wynikzwycięstwo
Imperium Rosyjskiego
Terytorium
I Rzeczpospolita
,
zabór pruski
Strony konfliktu
...
Kościuszko
Missisipi
Mosty Kościuszki – dwa główne mosty w
Nowym Jorku
Wyspa Kościuszki
na
Alasce
Wydarzenia historyczne:
Insurekcja kościuszkowska
(powstanie kościuszkowskie)
Kościuszko pod Racławicami (film 1938)
– polski film historycznyPomniki:
Pomniki ...
Aleksandr Suworow
szwedzko-rosyjska (1741-1743)
Wojna o sukcesję austriacką
Wojna siedmioletnia
Konfederacja barska
V wojna rosyjsko-turecka
VI wojna rosyjsko-turecka
II koalicja antyfrancuska
Insurekcja kościuszkowska
OdznaczeniaOrder Św. Andrzeja Order Św. Jerzego Order Św. Włodzimierza Order Św. ...
Tadeusz Kościuszko
do Polski3.1 Drezno i Paryż3.2 Kościuszko w Ameryce4 Ponowny powrót do Polski4.1 Insurekcja kościuszkowska5 Ostateczna emigracja6 Pamięć o Kościuszce7 Opinie o Kościuszce8 Zobacz też9 ...
Stanisław August Poniatowski
Sejm Czteroletni i Konstytucja 3 maja3.12 Wojna polsko-rosyjska 17923.13 II rozbiór Polski3.14 Insurekcja kościuszkowska 17943.15 III rozbiór Polski4 Próba oceny5 Małżeństwo i potomstwo6 Genealogia7 ...
Rosja w XVIII wieku
rosyjskie
rozbiory Rzeczypospolitej Polskiej (1772, 1793, 1795)
VI wojna rosyjsko-turecka
(1787-1792)
wojna rosyjsko-szwedzka (1788-1790)
wojna polsko-rosyjska 1792
Insurekcja kościuszkowska
Paweł I
(1796-1801) - interwencja przeciwko rewolucyjnej Francji. Zobacz też
Imperium Rosyjskie
Rosja
Ambasadorowie ...
Wacław Tokarz
...
Jędrzejów
geograficzne2 Historia2.1 Początki osady2.2 Pierwsze udokumentowane dzieje2.3 Początki Polski i I Rzeczpospolita2.4 Insurekcja kościuszkowska2.5 Powstanie listopadowe2.6 Powstanie styczniowe2.7 II Rzeczpospolita2.8 II wojna światowa3 Ekonomia3.1 ...
Bitwa pod Szczekocinami
Bitwa pod Szczekocinami
Insurekcja kościuszkowska
Michał Stachowicz
, Bitwa pod Szczekocinami 1794Data
6 czerwca
1794
Miejscena zachód od KielcWynikzwycięstwo ...
Insurekcja wileńska
Insurekcja wileńska
Insurekcja kościuszkowska
Data
22
-
23 kwietnia
1794
Miejsce
Wilno
,
Wielkie Księstwo Litewskie
Przyczynawybuch insurekcji na LitwieWynikwygrana powstańcówTerytorium
Wielkie Księstwo ...
Inne lekcje zawierające informacje o "Insurekcja kościuszkowska":
127. Na ratunek Rzeczpospolitej (plansza 7)
...
˝Pan Tadeusz˝ A. Mickiewicza - spacer po Soplicowie i okolicach (plansza 4)
...
134 Polska wobec polityki Napoleona Bonaparte. Księstwo Warszawskie (plansza 2)
...
|